Novi Sad
Posle rušenja grada tokom bombardovanja 11. i 12. juna 1849. veći deo Novog Sada, njegovih građevina, privatnih i javnih, veći deo crkava svih konfesija uništen je ili znatno stradao. Po tadašnjim zapisima od postojećih 2812 zgrada posle bombardovanja i požara ostalo je svega 808 sačuvanih objekata. Zajam koji je ubrzo odobren iz Beča za obnovu grada doprineo je da se Novi Sad ponovo izgradi i popravi. Između 1850-1853 u grad su u potrazi za poslom stigli baumajsteri (zidarski majstori) iz čitave Monarhije. Bili su to graditelji osposobljeni za podizanje kuća za građanstvo. Po obavljenom poslu oni su iz grada otišli i njihovog pomena nema u arhivskoj građi posle 1860. Najzaposleniji baumajsteri bili su Andreas Haner, Laurencijus Fojhtner, Anton Lesmajster, Teodot Šift, Jozef Kimnah i drugi, većinom nemačkog porekla. Oni su podigli ili obnovili veliki broj građanskih kuća u samom centru Novog Sada koje su zamenile prvobitne, obično skromne kuće sa doksatima i drvenim stepeništem u orijentalnom stilu. Tako je centar grada od skromnog poluorijentalnog mesta, postao manja srednjoevropska varoš. U poslednjim decenijama XIX veka pojavio se veći broj domaćih majstora i graditelja: Jozef Cocek, Martin i Sebastijan Sotić, Franc i Karl Lerer, Stevan Frank, Vilmoš Linarić i drugi.
Đerđ Molnar (Budimpešta, 1829 – Novi Sad, 1899) rođen je u Budimpešti gde je izučio graditeljski zanat i postao baumajster. U Novom Sadu ga srećemo neposredno posle bombardovanja grada gde je došao privučen poslom oko velike obnove grada koja je usledila tokom 1850-ih godina. Već 1850. Molnar kao građanin Novog Sada podiže svoju kuću na Trifkovićevom trgu koja i danas postoji. Već u prvoj deceniji posle Bune Molnar je izgradio na desetine prizemnih i spratnih kuća u samom centru grada. Prva velika građevina na kojoj radi bila je Reformatorska crkva u Šafarikovoj ulici koju podiže po projektu budimpeštanskog arhitekte i sveštenika Manjuia Imrea. Narednih decenija Molnar će podići više značajnih gradskih objekata: Bolnicu (1867-1871), Srpsku osnovnu školu (1871-1874), Građansku dvoranu, prvu zgradu SNP-a (1871), Gradsku klanicu (1882). Danas postoji jedino Miletićeva škola u porti Nikolajevske crkve. Tokom poslednje decenije XIX veka Molnar projektuje i gradi svoja životna dela ujedno i najvrednije gradske građevine s kraja veka: Gradsku kuću (1893-1895) i Katoličku crkvu (1892-1895). Oba objekta podignuta su u kitnjastom eklektičkom stilu; Gradska kuća u neorenesansnom a Katolička crkva u neogotičkom maniru. Molnar je, između ostalog bio i suvlasnik fabrike za proizvodnju građevinskog materijala, dugogodišnji predsednik novosadskog udruženja zanatlija i član više odbora za gradnju. Njegove građevine karakteriše solidna tehnička izvedba i jednostavan, eklektički stil, karakterističan za graditeljstvo južnih provincija.
ALOJZ COCEK, (Frankefeld, 1822 – Novi Sad, 1900) najstariji predstavnik novosadske graditeljske porodice, rođen je u austrijskom gradiću Frankefeldu, a za zidarskog palira izučio je u Beču. U Novi Sad Alojz stiže posle završetka Bune zajedno sa više graditelja koji su učestvovali u obnovi grada. Pored građanskih kuća, Alojz je 1856. radio na obnovi i dogradnji čenejske crkve, učestvuje u gradnji manjih javnih objekata i sl. Do kraja života bio je aktivan graditelj, preduzimač i izvođač radova. Od njegovih građanskih kuća najzanimljivija je i danas očuvana u Miletićevoj 31, građena 1852. za porodicu Škocijan, skladnih proporcija i jednostavnih linija ukrasa. JOZEF COCEK, Alojzov sin, (Novi Sad, 1852 – Novi Sad, 1904) rođen je u Novom Sadu gde dobija majstorsko pismo 1870, potom pohađa građevinsku školu u Beču. U gradski registar graditelja Jozef je uveden 1880. Bavio se projektovanjem i podizanjem objekata za građanstvo. Tokom 1884. podigao je Evangelističku crkvu i čitav niz spratnih građanskih kuća u centru grada koje su ostale kao primer graditeljstva građanskih kuća sa kraja XIX veka. Crkva je kao i većina hramova tog doba jednostavna, jednobrodna građevina i odaje iskusnog graditelja. Spretno se kombinuju detalji vladajućih stilova eklektike iz druge polovine XIX veka. Kao graditelj i izvođač radova, Jozef Cocek se pominje u vezi sa više gradskih objekata (Gradska kuća, Apelacioni sud u Jevrejskoj ulici i dr.). Na konkursu za Gradsku kuću (1885) Jozefov rad bio je pohvaljen i do danas je jedino njegov konkursni projekat pronađen.
JOZEF COCEK, Alojzov sin, (Novi Sad, 1852 – Novi Sad, 1904) rođen je u Novom Sadu gde dobija majstorsko pismo 1870, potom pohađa građevinsku školu u Beču. U gradski registar graditelja Jozef je uveden 1880. Bavio se projektovanjem i podizanjem objekata za građanstvo. Tokom 1884. podigao je Evangelističku crkvu i čitav niz spratnih građanskih kuća u centru grada koje su ostale kao primer graditeljstva građanskih kuća sa kraja XIX veka. Crkva je kao i većina hramova tog doba jednostavna, jednobrodna građevina i odaje iskusnog graditelja. Spretno se kombinuju detalji vladajućih stilova eklektike iz druge polovine XIX veka. Kao graditelj i izvođač radova, Jozef Cocek se pominje u vezi sa više gradskih objekata (Gradska kuća, Apelacioni sud u Jevrejskoj ulici i dr.). Na konkursu za Gradsku kuću (1885) Jozefov rad bio je pohvaljen i do danas je jedino njegov konkursni projekat pronađen.
Vladimir Nikolić (Senta, 13. VI 1857 – Sremski Karlovci, 5. III 1922) jedan je od najvećih srpskih arhitekata XIX i početka XX veka koji je rođen i delovao na području Vojvodine. Rođen je u Senti, a gimnaziju je pohađao u Pančevu i Mariboru. Studije arhitekture završio je na Politehnumu u Beču gde ostaje do 1884. godine. Na poziv Ministarstva građevine Kraljevine Srbije prelazi u Beograd. U desetogodišnjem boravku u srpskoj prestonici kao arhitekta Ministarstva građevine projektovao i izveo više školskih zgrada i gimnaziju u Leskovcu, koja je srušena za vreme II svetskog rata. Na poziv patrijarha Georgija Brankovića dolazi u Sremske Karlovce u kojima će boraviti do kraja života. U Sremskim Karlovcima je projektovao i podigao neke od najveličanstvenijih građevina: Patrijaršijski dvor (1892-1894), neorenesansnu kuću porodice Ćirić (1894), zgradu Bogoslovskog seminara (1900-1902), zgradu Narodnog fonda – Bogosloviju (1900-1902), Stefaneum (1903), porodičnu kapelu Nikolić sv. Katarine na Čeratskom groblju (1905) i zgradu osnovne škole (1913). Tokom 1909-1910. Nikolić je izveo prepravku fasade Saborne crkve čime je, kako je tad komentarisano, uklonjen nesklad između renesansne zgrade Patrijaršijskog dvora i barokne crkve. U Novom Sadu Nikolić je takođe projektovao i izveo više monumentalnih građevina. Pozorište Dunđerskog bio je prvi Nikolićev izveden projekat. Građeno je između 1892. i 1895, u neorenesansnom stilu. Pozorište je izgorelo u požaru 23. januara 1928. Tokom 1897. za porodicu Jovanović vrši rekonstrukciju i dogradnju kuće na uglu ulica Pašićeve i Grčkoškolske. Srpsku veliku gimnaziju, danas Zmaj Jovinu, Nikolić je posle niza problema, projektovao 1899. Vladičanski dvor (1901) sledeći je Nikolićev uspešan projekat, ovog puta ostvaren kao eklektička kompilacija stilova, što je jedinstveno u njegovoj karijeri. Ostale Nikolićeve zgrade, novosadske i karlovačke, stilski su jasnije definisane primenom skoro isključivo neorenesansnog ukrasnog programa.
Anton Tikmajer (Novi Sad, 1868 – Novi Sad, 1933) jedan je od najaktivnijih graditelja koji su u Novom Sadu gradili na prelazu vekova. Rođen u Novom Sadu, majstorski ispit je položio u Somboru, potom se vratio u svoj rodni grad za koga će biti vezan čitavog života. Pored velikog broja manjih građanskih kuća, Tikmajer je gradio i crkvene objekte u Budisavi (1903-1905) i drugim okolnim mestima. Učiteljski konvikt u Nikolajevskoj ulici (1897) najznačajnije je Tikmajerovo graditeljsko delo. Može mu se pripisati i autorstvo velike spratne kuće na Trgu mladenaca, danas poznate kao Matičar. Tikmajer je projektovao i izgradio i zgradu Streljačkog društva koja i danas postoji u ulici A. Čehova, kao i niz porodičnih građanskih kuća. Posle I svetskog rata Tikmajer će nastaviti da projektuje i gradi ali bez nekih značajnijih dela.
Franc Voruda je manje poznat češki, bečki i zagrebački arhitekta koji je bio povremeno profesionalno vezan za područje južnih provincija Monarhije. U Novom Sadu Voruda je radio malo, ali izrazito kvalitetno, unoseći u novosadsku graditeljsku tradiciju elemente srednjoevropskih stilova akademizma i secesije. Prvo Vorudino delo u Novom Sadu bila je zgrada Centralnog kreditnog zavoda (1895), najmoćnije finansijske ustanove Srba u Monarhiji. Zgrada je građena u stilu zrelog akademizma kasnog XIX veka sa bogatom dekoracijom izvedenom pod uticajem nadolazeće secesije. Na kupoli je postavljen bronzani kip Merkura, rad vajara Đorđa Jovanovića. Po Vorudinim projektima zgrada je 1925. nadograđena. Stilsku šarolikost prvobitnog izgleda Voruda je ispoštovao i na novom spratnom postrojenju, čime je objekat dobio izraženu eleganciju novih proporcija. Između 1903 - 1910. Voruda je za porodicu Šoman projektovao dve spratne kuće u Dunavskoj ulici koje su izgrađene u maniru akademizma sa blagim uticajem secesije i predstavljaju neke od najlepših primera građanske arhitekture Novog Sada sa početka veka. Voruda je u svojim projektima u grad doneo duh zrelog evropskog istoricizma koji je kao mešavina vladajućih stilova s kraja XIX veka ubrzo, pod uticajem secesije, polako isčezavao.
We'd love to hear from you. Please send questions or feedback to the below email addresses.
Before contacting us, you may wish to visit our FAQs page which has lots of useful info on Tiki-Toki.
We can be contacted by email at: hello@tiki-toki.com.
You can also follow us on twitter at twitter.com/tiki_toki.
If you are having any problems with Tiki-Toki, please contact us as at: help@tiki-toki.com
Close