In 1244 kreeg de kloosterorde van de franciscanen toestemming om een klooster te stichten tussen de Zenne en de Grote Markt, in de middeleeuwen een strategisch belangrijke plaats. Het klooster doorstond goede en slechte tijden, werd uitgebreid, vernield ten tijde van de Calvinistische republiek en het bombardement op Brussel van 1695 en weer opgebouwd, maar onder Franse heerschappij verdween het voorgoed. De kerk van het klooster maakte op 15 mei 1799 plaats voor de Botermarkt. Die bleef bestaan tot in 1871, wanneer de Beurs gebouwd werd.
De bouw van de Beurs past binnen de grondige heraanleg van het centrum in de 2e helft van de 19e eeuw. De bedoeling was om de wijken aan de Zenne te saneren en er de economische activiteit nieuw leven in te blazen. Er werd even gedacht om de Beurs op het Zaterdagplein – niet ver van de huidige locatie – te bouwen, maar dat ging niet door. Architect Léon Suys ontwierp een gebouw met 4 niveaus: (1) een kelder met o.a. de riolering; (2) een onderbouw in blauwe steen met o.a. de verwarmingsinstallatie, het verblijf van de conciërge, de telegrafiedienst,…; (3) een gelijkvloers met o.a. de olie-, graan-, metaal- en steenkoolbeurzen, de bankierszaal, het parket, de vereffeningszaal, het café en het restaurant en (4) een 1e verdieping met o.a. de Kamer van Koophandel, de bibliotheek, de feestzaal, de loge van de conciërge,… Twee monumentale trappenhuizen verbonden de verdiepingen. Via de trappen kwam je uit op overlopen die naar doorgangen leidden vanwaar je een zicht had op de activiteit op de beursvloer.
De bouw van de Beurs startte in februari 1869 op basis van de plannen van architect Léon Suys. De werken zouden 4 jaar duren.
Op 27 december 1873 werd de Beurs ingehuldigd. Het gebouw combineert verschillende historische stijlen en is geïnspireerd op het werk van de Italiaanse architect Palladio. Je ziet heel wat elementen geïnspireerd op de antieke oudheid terugkomen: Korinthische zuilen, koepel, fronton, … De vloer in de beurszaal bestond oorspronkelijk uit lichtkleurige mozaïeken die het licht weerkaatsten. De plafonds waren sneeuwwit, in contrast met bepaalde kleurrijke decorelementen: de zuilen in een geaderde marmerimitatie, de schachten in rode pleisterkalk en de kapitelen in bladgoud. Alle decoratietechnieken van die tijd werden uit de kast gehaald om de Beurs er luxueus te laten uitzien. Zo zou voor de inrichting van de Beurs meer dan 900 m² bladgoud gebruikt zijn. Architect Léon Suys ontwierp ook de schouwen en het meubilair, zoals de zetels, ligzetels, banken en loketten.
In haar bestaan werd de Beurs 3 keer grondig verbouwd. Architect Jules Brunfaut is verantwoordelijk voor de eerste verbouwingsfase (1892-1898), 20 jaar na de opening van het gebouw. Vanaf 1892 begonnen de makelaars van de graanbeurs namelijk te klagen over het gebrek aan licht in de beurszaal. Ze dreigden te verhuizen omdat ze de stalen die te koop werden aangeboden, niet goed konden keuren. Om meer natuurlijk licht binnen te laten, liet architect Jules Brunfaut het dak van het schip beglazen en de raamopeningen van de dwarsbeuk vergroten.
In 1898 veroorzaakt de slijtage van de mozaïekvloer zoveel stof dat men meende dat het de oorzaak was van overlijdens van bedienden van de beurszaal. Architect Jules Brunfaut verving hierop het mozaïek door parket in visgraat.
In de jaren 1920 kenden de beurstransacties een groeiend succes. Op het hoogtepunt werkten er zo’n 5.000 mensen per dag in de Beurs. Het is de architect van de Stad François Malfait die tijdens de 2e transformatiefase (1924-1932) enorme vergrotingswerken zal uitvoeren. Zo wordt de kelder, waar aanvankelijk de rioolbuizen liepen, uitgegraven, zodat de technische installaties erin ondergebracht konden worden. In de onderbouw werd ook plaatsgemaakt voor bureaus, zoals die voor telecommunicatie, in het bijzonder. De twee majestueuze trappen werden vervangen door meer compacte trappenhuizen. De plaats die vrijkwam werd omgevormd tot nieuwe lokalen.
Rond 1930 begon François Malfait met de bouw van een 2e verdieping. Omdat hij verplicht was om het oorspronkelijke volume te bewaren, bouwde dat niveau achter de borstwering van de zolder. Daardoor verdwenen wel alle glasdaken van de plafonds op de 1e verdieping. Naast de twee trappenhallen, verbonden voortaan ook 2 grote roltrappen de 1e verdieping met de extra verdieping.
De 3e transformatiefase wordt gekenmerkt door renovatiewerken na de brand op 30 november 1990 waarbij een deel van het Beursgebouw beschadigd raakte, en de wens om extra kantoren bij te bouwen. Er werden scheidingswanden aangebracht om de grote ruimten om te vormen tot kantoren. De 1e verdieping (het deel tussen de Zuidstraat en de dwarsbeuk) werd overigens onderverdeeld na de plaatsing van een mezzanineniveau in 1991. Bepaalde decors werden verborgen achter valse plafonds. De ruimten werden geüniformiseerd door ze wit te schilderen.
De effectenmarkt gaat volledig elektronisch en de dagelijkse bijeenkomst van handelaars is overbodig geworden.
